حمایت از نرم افزارها در نظام متن باز و مقایسه آن با نظام حقوق مالکیت فکری

نظام متن باز و نظام حقوق مالکیت فکری دو نظام حقوقی عمده و اصلی برای حمایت از نرم افزارها هستند. نظام متن باز از نظر تاریخی بر مبنای نیازهای موجود در زمینه تولید و استفاده از نرم افزارها به ویژه ضرورت بروز رسانی و همچنین ضرورت سازگار کردن پدیده آمده است. اصل بنیادین متن باز دسترسی آزاد به کد مبدأ نرم افزار می باشد که این امر اصلاح، بروز رسانی و توسعه نرم افزار را تسهیل می نماید. اصول ده گانه حاکم بر نظام متن باز، نحوه و قلمرو حمایت از نرم افزارها در نظام متن باز را تعیین می نماید. نرم افزارهای متن باز در قالب لیسانس های نرم افزاری به همراه کد مبدأ و مجوز اصلاح، توزیع آزادانه نرم افزار منتشر می شوند. این لیسانس های علی رغم شباهت هایی که با عقود معین دارند با آن ها تفاوت های عمده ای دارند که باید آن ها را در ذیل ماده 10 قانون مدنی آورد. علی رغم مزایای فراوان حمایت از نرم افزارها در نظام متن باز، معایب حمایت در این نظام به ویژه ضعف حمایت از حقوق پدیدآورنده در حدی است که پذیرش این نظام را به عنوان یک نظام حمایتی با تردیدهای جدی مواجه می سازد. امروزه حمایت از نرم افزارها در سراسر جهان به موجب حقوق مالکیت فکری و بیشتر در قالب حق مولف به عمل می آید. مبانی حقوق مالکیت فکری در حمایت از نرم افزار بیشتر حول حمایت از حقوق پدیدآورنده می باشد. نظام مالکیت فکری علیرغم مزایایی که از منظر تأمین حقوق پدیدآورندگان نرم افزارها دارد، موجب انحصار در بازار محصولات نرم افزاری و رکود صنعت نرم افزار می شود و نیازهای اساسی در صنعت نرم افزار، یعنی به روز رسانی و سازگار کردن نرم افزارها را تأمین نمی کند. لذا پذیرش مطلق این نظام به شکل کنونی آن صحیح به نظر نمی رسد. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد معایب هر یک از دو نظام مذکور اعمال مطلق هر یک، به عنوان نظام حمایتی مناسب را با ایرادات اساسی مواجه ساخته است. همچنین تفاوت های اساسی این دو نظام در مقایسه با یکدیگر به ویژه در ارتباط با واگذاری حقوق پدید آورنده در مجوزهای بهره برداری جمع این دو نظام و ایجاد یک نظام مختلط به عنوان نظامی مناسب برای حمایت از نرم افزارها را غیر ممکن می سازد. لذا در وضعیت کنونی با اصلاح نظام حقوق مالکیت فکری تحت تأثیر نظام متن باز مناسب ترین راه برای حمایت و توسعه ی نرم افزارها فراهم خواهد آمد.